What goes around comes around..: "...chở hết vàng son tới ủ ê" - (uẩn tình của một kẻ xa xứ) (Cao Đồng Khánh)

"Chiếc xe đò cũ hơn chùa miễu
Chở hết vàng son tới ủ ê" http://www.gio-o.com/thocaodongkhanh.html

Vàng son ... đến ủ ê...

Như tâm thế của (?!? năm) văn học biển-ngoài...

Với (những) sự (cố gắng) tình cờ tôi "từng bước từng bước thầm"..."gom góp yêu thương...quê "người"... những tác phẩm gần như là tuyệt bản của một thời rực rỡ văn-học-hải-ngoại.

Nhìn lại từ vài tựa sách cho lần gom góp này cũng thấy một phần(nhỏ) câu chuyện dài của nền văn học tiếp nối 20 năm văn học miền Nam:

"Những cơn mưa trở về" để nhắc nhớ ngày "Lửa đốt ngoài giới hạn", biết bao người đã vượt Thuỷ Mộ Quan để rồi "Quê Nhà" chỉ còn là "Vùng thôn trang diễm ảo"... Từ đó những thuyền-nhân "khởi đi từ ngây thơ để đến gần sự thật", từ "Mặt cát đảo nghìn năm gió thổi/ Bỗng Việt Nam từ một dấu chân người" cùng gầy dựng một Việt-Nam -bên-ngoài-Việt-Nam,

Nhưng rồi vì quê nhà - quê người http://chiasenhac.vn/…/que-nha-que-nguoi~ngoc-lan~ts3md7vbq… thì "Nhật Nguyệt Buồn Như Nhau"... "Ngựa nản chân bon" nên rồi "Âm vọng" còn lại từ "Bóng gẫy của thần tích" chỉ còn là một lời tâm ca:

"Ngày mai nếu trở về quê cũ. Hy vọng ta còn tiếng khóc chung"

huyvespa@gmail.com

Như chiếc rìu đập vỡ mặt băng ( tựa cho tuyển tập bốn mươi năm thơ việt hải ngoại ) <----

./.

Tập thơ đã được scan, nếu anh/ chị/ các bạn cần file pdf xin gửi mail về cho tôi! Thanks!

Cao Đông Khánh, ngọn lửa cuồng của ngôn ngữ

- Nguyễn Vỵ Khanh -

Thơ Cao Đông Khánh xuất hiện khi làn sóng thuyền nhân lên cao độ những năm 1980-1981, khi lương tâm nhân loại phải đương đầu với thảm kịch thuyền nhân Việt Nam. Thủ phạm đã rõ nhưng nạn nhân cũng đã quá nhiều, hàng trăm ngàn người trong số gần hai triệu thuyền nhân rời bỏ quê hương đã không bao giờ đến bến. Họ, những thảm kịch mà công luận quốc tế cuối cùng đã biết đến, đã nhìn thấy, họ đã bỏ mình nơi biển cả, trong rừng sâu, vì bạo lực, vì bất nhẫn của người đối với người,... Cao Đông Khánh là thuyền nhân, ông đã sống cái bi trạng đó và ông đã dùng thơ để lên tiếng, như Trường Ca Vượt Biển:

"như vậy đó, biển hàng ngày tăng trưởng

biển mọc trong đầu biển khắp tay chân

biển xót xa em từ cái răng cái tóc

con mỹ nhân ngư này tên gọi thuyền nhân"

(Tạm Dung, Lửa Đốt Ngoài Giới Hạn, tr. 91)

"... em nói, chồng em chết tù cải tạo

những đứa con ngọc ngà chết ở biển đông

còn đứa trẻ khôi ngô này, sinh ở trại tị nạn

cha nó đang làm hải tặc Thái lan..."

(LĐNGH, tr. 164).

Đối với Cao Đông Khánh, biển đã trở nên cuộc đời, đã thành ám ảnh, nhà tù:

"... Để anh nhắc ngày anh ra biển

chặt một chân để lại làm tin

hãy xẻ khô cất làm lương thực

em ráng sống giùm anh nghe em

nghe đó em người làm nhân chứng

tình yêu này như hỏa diệm sơn

Để anh kể cho em tưởng tượng

một đêm, gió khô hết hơi thở

người chết dưới biển lên đảo viếng thăm ..."

(Đường Ngô Thị Tâm, LĐNGH tr. 100)

Bài Trường Ca Vượt Biển, ra mắt trên tạp chí Quê Hương tháng 1-1980, đã như một tiếng kêu thương nhức nhối. Nhưng rồi nhà thơ đã dành cho tình yêu một chỗ lớn, xuất bản Lịch Sử Tình Yêu năm 1981 (1) và 15 năm sau những thống khoái cuộc đời, đã trở lại với tuyển tập Lửa Đốt Ngoài Giới Hạn (2). Tình-yêu được đặt trong hành trình cuộc đời một đời người Việt từng sống những thăng trầm của sinh mệnh đất nước và dân-tộc: đi lính, bị thương, du học Hoa-kỳ, hồi hương và ở lại với Việt-Nam, rồi làm thuyền nhân, sống hết mình đời lưu vong và sống trọn vẹn với văn-chương rồi vĩnh viễn ra đi vì bệnh tật.

Nhìn chung, thơ Cao Đông Khánh là một bản trường ca về của những thống khổ của thấu hiểu cuộc đời và chân lý giới hạn, cái tri của một người sống nhiều mà lịch lãm cũng lắm! Những trường ca của Cao Đông Khánh (như Anh Hùng Mạt Vận hay Di Tản America mỗi bài dài trên 200 câu) làm chúng tôi liên tưởng đến bài hành Khúc Đoạn Trường của Cao Vị Khanh (3), nhưng cái đớn đau của họ Cao sau hiền hòa nhẫn nhục hơn. Có thể vì méo mó nghề nghiệp gõ đầu trẻ chăng? Cao Đông Khánh "hét" lớn, liên lũy, với những lời lẽ rất thường nghe ở đầu đường, xóm chợ, những bộ chữ của chị bán chè hoặc anh hùng dao búa, những tay hảo hớn, xếp xòng hay dân nhậu nhẹt, lê la,... có lúc trơn tru, có lúc lại chát chúa và cả ồn ào! Dĩ nhiên cũng khác Kiệt Tấn, cũng bi hận nhưng thâm trầm hơn với trường thi Việt Nam Thương Khúc (4).

Lửa Đốt Ngoài Giới Hạn gồm 15 chương thơ sáng tác trong hai thập niên, từ 1976 đến 1996, theo biến chuyển của các biến cố liên hệ đến Việt Nam. Như chuyện dài một người Việt ở những năm cuối một thế kỷ. Tập thơ nhiều thể loại, từ lục bát đến thơ văn xuôi, cách tân ở dụng thanh âm và ngôn từ sử-dụng của một Nam kỳ Lục-tỉnh bình dân nhưng có khi phù thủy mạnh mẽ như nước sông Cửu Long trước khi đổ ra biển: thơ Cao Đông Khánh viết để được đọc lên và được nghe, thơ tâm sự với người!

"sài gòn chợ lớn như mưa chớp

nát cả trùng dương một khắc thôi

chim én bay ngang về xóm chiếu

nước ròng ngọt át giọng hàng rong

hỡi ơi con bạn hàng xuôi ngược

trái cây quốc cấm giấu trong lòng

hỏi thăm cho biết đường ra biển

nước lớn khi nào tới cửa sông?

sài gòn khánh hội gió trai lơ

khi ấy còn tơ gái núi về

đào kép cải lương say tứ chiếng

ngã tư quốc tế đứng xàng xê

gánh nước nặng hơn vác thánh giá

má đỏ hình như rượu mới nồng..."

(Sàigòn Rồng Bay Phượng Múa, LĐNGH, tr.56).

Những con bạn hàng xuôi ngược, con bạn thời sinh tử, chiếc ghe bầu khẳm héo hon,... nghe như gần gũi mà như xa, như đã mất! Qua những địa danh là những chuyến du hành từ quá khứ, từ bên kia vùng ý thức, là những cuộc trốn chạy trong cơn lên sốt để khám phá ra rằng trần thế hãy còn sống động, lúc nguy nga lúc tàn tạ!

"... Nơi em ở đó lâm li tình ái, mà, em nỡ bỏ đi, không ai có thể hiểu nổi. Cái trái ô môi đậm đà hơn đường mật, cái thơm cái khóm ngọt ửng màu phèn, cái xe thổ mộ rềnh rang lục lạc, cái con nhỏ hồi xưa tóc cài hoa thiên lý, mà, lý em về dọn dẹp hồi xưa, dọn anh ra khỏi quốc gia, dọn Việt Nam ra hải phận quốc tế.

"Anh mang khối tình còn e lệ đi chu du.

"Trên núi mây ngũ sắc, ngoài biển gió mưa hòa thuận anh gầy lại miếng đất thân sinh, lập trang trại gia bảo. Anh chọn con ngựa trong mười hai con giáp, anh tra khớp bạc, anh thắng kiệu vàng, anh phi nước kiệu đưa nàng đi thăm cổ tích, có chiếc lá rơi biến thành chim vành khuyên đậu trên vai người hóa đau" (Bầy Ngựa Văn Hóa).

Những bất ngờ tình ý, hình ảnh. Quá khứ thơ mộng trộn lẫn hiện tại lưu vong:

"... sài gòn gia định em vô trước

qua ngã cầu bông mới tủi thân

chiếc xe đò cũ như chùa miễu

chở hết vàng son tới ủ ê..."

(LĐNGH, tr. 57)

Cao Đông Khánh làm thơ xuôi và thơ tự do, cái tự do phóng túng mà sinh động, xuôi chảy của những cái trục trặc cuộc đời - trục trặc tiếp nối nhau thành như xuôi chảy tự nhiên! Nhà thơ thổi vào những câu nói và chữ dùng của dân gian vùng Sài-Gòn và lục tỉnh, làm chúng sống động, có hồn ra, và có cá tính! Cao Đông Khánh có tài hà hơi, đem tinh khí đến chỗ chết chóc, ù lì, dung tục.

Ông có những chữ dùng mới của riêng ông: ngôi nhà cảnh thạnh, hoa cổ tích, miếng ăn tình tứ,... Cao Đông Khánh tân kỳ hóa cả thơ cũ, lời xưa, chữ dùng quen,.. thành của riêng Cao Đông Khánh! Tiếng vọng dân ca, ngày đã xa hay hôm nay anh nhìn ngắm người tình! Nói đến người đẹp:

"Nàng có chất rượu trong chiếc kẹo bọc chocolate, có đôi mắt tròn như biển xanh ở chính giữa trời mây trắng, có đôi chân khép nơi chỗ ngồi, hở nơi chàng nằm, có ngày thong dong như sóng nước, có đêm nhẹ như cánh diều bay, có kiểu đi chân không, có dáng mang guốc cao gót, có cách mặc áo dài, có điệu mặc quần jean,...

Lê thị Vân Nga như tiếng hát ngoài vô tận, nàng ở không gian ngoài, ngoài bất cứ mọi dèm pha; nàng ngây thơ đối với mưu lược, nàng trinh tiết trong đời tình; nàng thông minh trong định ý, (...). Nàng có thân thể của cỏ non mọc trên ngọn gió có cánh tay dịu dàng trổng tỉa văn minh.

(...) Tháng Bảy dài hơn hết, tháng Bảy nhớ thương hơn hết, tháng Bảy trời mưa ấp ủ hương hoàng lan. Tháng Bảy của nàng ẳm con về Đà Lạt, tháng Bảy chỉ có người đi mới hiểu vì sao. Tháng Bảy vì sao có một người biết hơn ai hết, những tháng Bảy trời cao trời thấy ra sao?" (Lời Thống Trách Của Kẻ Ở, tr. 61).

Người nữ, mà chân dung, diện mạo đã và sẽ đè nặng trên từng bước đi chu du của người lữ thứ, ở những thành phố dù xa lạ, cả khi mặt trời lên cao và biển mở rộng!

Thơ xuôi, thơ với lời thống trách, kể lể, thơ tính nằm ở âm hưởng của lời, ở âm vang của ý. Những lời tuôn, đi mãi, xa mãi,,,! Lời ẩn mật như để nói riêng, tâm sự riêng với người xa khuất. Nhà thơ sống chết với người đẹp, một người nữ nào đó ông đã phải thốt:

"... Anh cung kính biết bao nhiệt tình

thờ phụng thần tượng: Em

Người đàn bà lãng mạn cuối cùng của thế kỷ"

(Trăng Trong Vịnh Frisco)

Biển, nước,... vẫn là nỗi ám ảnh khôn nguôi trong thơ Cao Đông Khánh, cả khi nhớ người tình:

"Đêm. Gió, Cây. Trời. Hồn nhiên

tình cờ ngọn lá quạt giọt nước nhẹ khắp

nơi nào cũng nhớ em như nhớ nhà

Nhớ em như nhớ nhà ..."

(Từ Nơi Yêu Dấu, LĐNGH, tr. 5)

Tình yêu đi với tình quê hương và thân phận lưu đày. Lời thú "Anh nhớ em như nhớ nhà em ơi". Còn bi ai nào hơn! Cả khi đi vào hết bài thơ với những nhung nhơ,ù những chi tiết tình ái tầm thường đã làm nên hạnh phúc hay đau khổ tiếc nuối "Cố nhiên điều anh nói chẳng ai tin, kể cả, khi em lang chạ với người đàn ông đó cùng một kiểu như với anh...".

Cuộc đời với những trận cười bên chai rượu, với những tiếng súng trận địa, với những con người bày vẽ nhân đạo,...

"mới chín tới chia hơi cần sa tâm huyết

mùa hè 70 máu chảy đỏ hòa bình

em ở Berkerley hay ở Massachussetts

thuở xuân thì cổ võ kẻ xâm lăng .." (tr. 130).

Cao Đông Khánh làm thơ như say sóng vô tận với rượu nồng và thuốc lá Bastos xanh

"như cá nước ngọt theo cuồng lưu ra biển

tìm về bất kể nơi nào hợp thức tâm cơ..."

(LĐNGH, tr. 85).

"... ta chia sớt với em một gian phòng khách

ta đeo tượng phật cười em đeo chúa đóng đinh

em pha tách cà phê ta đốt điếu thuốc cuối

trong cái gạt tàn đầy tro bụi riêng "

(LĐNGH, tr. 298).

Nhà thơ sống tận cùng cuộc đời, dan díu với từng nét riêng, từng nét thấp. Sống bình dân để viết nên những lời quần chúng cận nhân tình đọng chất thơ. Bóng cuộc đời xô bồ, ồn ào dàn trãi trên những ý thơ, thứ thơ từ cõi sống đi ra và sẽ trở về nơi ô trọc. Đời, với Cao Đông Khánh, là một trò chơi lớn, nơi đó có rủi may định mệnh, có con người, có tình yêu và cái chết!

Cao Đông Khánh như muốn tạo một ngôn ngữ thơ mới, đặc biệt của riêng Cao Đông Khánh, ngôn ngữ đặt thơ ở chân tường những ảo tưởng và son phấn, là đi vào lòng cuộc phiêu du lớn, là để cho tiếng nói phát biểu bí ẩn riêng của chúng. Với hai tập thơ đã xuất bản, người thưởng thức thơ phải đối đầu với một thi ca muốn cuộc đời chiến thắng bởi tàn khốc của cái chết. Thơ Cao Đông Khánh không phải là văn chương mà trước hết đã là Ngôn Ngữ và Tiếng Nói. Thật vậy, người đọc thường phải đương đầu với một ngôn ngữ quá đà, thô tục, một ngôn ngữ tuyệt vọng nảy sinh tiếng cười khinh mạn, châm biếm; những thành ngữ bẻ cong bẻ ngược như tiếng lóng trao đổi ở đầu đường "vô nghĩa". Dùng tiếng nói để cụ thể tiếng lòng của người thơ, để đến với người thưởng thức thơ. Thơ đưa người đến gần nhau, đẩy người tâm sự và cả âu yếm với người. Hoa gấm đã là quá khứ, vậy sử-dụng những tầm thường mà sinh động, để vang lên tiếng vọng từ tâm thức nhà thơ. Thơ Cao Đông Khánh phải đọc lớn tiếng và nếu được, trước người khác, hình như mới hay, vì với Cao Đông Khánh, ý của ngôn ngữ chính là ở ý của lời nói. "... Bài thơ bỗng rưng rưng / lời mặc khải viết xuống thành chữ / chữ hiện hình xinh đẹp " (LĐNGH, tr. 289). Mỗi bài thơ là một chuyến đi chơi xa trong tiếng nói. Với chiếc xe tùy thân, chuyến đi xa mỗi người làm lấy ngay trong chính thân xác không bất tử của chính mình! Thành thử hay ở ngoài, như "tiếng hát ngoài vô tận, nàng ở không gian ngoài, ngoài bất cứ mọi dèm pha", như lửa đốt ngoài giới hạn!

"Những chuyến xe vẽ hoa chở chuyên ân ái

trên gò má em xâm một cánh hoa hồng

chiếc Volkswagen đời 60 có hình nữ phận

chở trăng vào soi cửa giữa giai nhân"

(LĐNGH, tr. 130).

"Ra mắt đời sống, anh bước vào hầm rượu mịt mù khói thuốc, nhớ đêm mùa thu lá rụng trong sân trường đại học như bước chân của đám âm binh bước vào thư viện sắp xếp lại kệ sách, nhồi thuốc súng vào mẫu tự rồi chạy táo bạo lộn xộn trong ký túc xá, sử dụng đủ loại nhạc khí khiến cho trái tim em đập theo những nhịp dồn dập, rớt ra khỏi lồng ngực, còn lại, cặp vú mỹ miều bơ vơ; anh say gục xuống" (LĐNGH, tr. 172).

"... Chiều trổ mây âm dương

Khuya ngạc môi son những mặt trời đàn bà

Em phù dung mở cửa. Để đẻ

Cho sướng chỗ em buồn..."

(Trăng Trong Vịnh Frisco).

Ở Cao Đông Khánh có ẩn ngữ của cuộc đời mới, sau những khổ ải vượt biển, vượt biên, nay hiện diện ở khắp Americas. Đời như một trò chơi vừa khốn kiếp vừa bi hài. "... Tháng 6 trên bãi biển nắng mưa tôi làm người ngoại quốc, tôi nói Anh ngữ với người bản xứ rất vui. Người ta hãm hiếp đàn bà của tôi, thử cho biết mùi trái cây lạ... " (LĐNGH tr. 118).

Những lời những chữ mà nhiều người đọc không chấp nhận là thi ca, lên tiếng phản đối ồn ào một thời, thời họ Cao xuất hiện trên trường thơ hải ngoại. Họ nhân danh một truyền thống, một "văn hóa" đã quen!

"...Trên nóc cao ốc trùng trùng đàn ông. Chót vót

điệp điệp đàn bà. Cái Lớn. Cái Bé

Những bái vật muôn năm nằm trong gốc gác con người

Cái Răng. Cái Tóc. Cái Lồn. Cái Hồn Vía còn tươi

Kẻ di tản đã ra khỏi đường chân biển

Và bao nhiêu đường chân trời. Không ai nhớ rõ

Đi hết ánh sáng. Đốt lửa ngoài giới hạn..."

(Cánh Đồng Trầm Thủy. LĐNGH, tr. 311)

Ở những chỗ Cao Đông Khánh dâm hóa con chữ, ngôn ngữ trở thành không gian nơi đó nhà thơ vật lộn đê mê với xác phàm, như cái khoái lạc chiếm hữu thân thể người nữ. Ở đây người nữ đồng nghĩa với thơ, cả hai chia xẻ ảo tưởng và ám ảnh của nhục dục, cái giác cảm đối đầu với quá quắt là cái đem lại sự sống hoặc chết. Thành thử nhà thơ như không có lựa chọn nào khác là chụp lấy cái Chân lý từ thân xác, là dựng nên một vở kịch nơi đó ngôn ngữ đến gần tiếng hò hét. Thơ với người nữ làm một, từ hơi thở, mùi vị đến cả thịt da, cử động. Khoái lạc nhục dục của con chữ trong những hành cử yêu, ghét, làm tình,... và thơ bị tàn sát khiến phải kêu lên rằng đang chết trong khoái lạc. Nhà thơ thu nhỏ thi ca lại trong sự thật trần truồng khi đối đầu chúng với cái chết! Phải chăng đó là lý do những phê phán Cao Đông Khánh "tàn diệt" ngôn ngữ thi ca?

Văn chương nói rốt cùng là ở trong cách thể hiện, cái cách xuất phát từ cái tay hay cái đầu hoặc con tim? Cái tay là cơ quan hành pháp của ngôn ngữ, cơ quan khích động và đòi hỏi hành động! Với Cao Đông Khánh, thơ thành công khi khiến người đọc thơ cảm nhận có bàn tay đó, có cú đấm, làm chết, làm động lên khiến nhạc tính xuất hiện và con tim bị động! Thơ ông động đến bàn tay, và đòi hỏi hành cử, dù tâm sự lúc đó nhão mềm. Bàn tay để đụng chạm và nắm bắt. Đụng chạm dưới nhiều hình thức từ chạm đằu ngón đến vuốt ve mơn trớn, mong hoán đổi nhịp con tim. Nắm bắt vì chạm đến tột cùng của ý thức, của cảm giác. Thơ với Cao Đông Khánh là chất men say con người, một thứ "hữu thể" dễ bốc hơi từ hiện sinh và thân xác, là hơi thở của "ngôi nhà nhẹ nhẫng", của thể chất cõi đất, tức là chính mỗi con người. Qua lời, qua tiếng nói, người thơ hiện hữu. Ngôn ngữ lại có bộ nhớ dù chúng luôn chạy trốn, luôn chảy, bay mất. Lời thơ chen lấn trong tôi và bản chân diện mục tôi, giữa tôi và thế giới, giữa tôi và người khác. Thi cách cũng là một biểu hiệu nhân sinh quan, với Cao Đông Khánh thì đã quá rõ!

Và Cao Đông Khánh đã mở đầu một trong những bài thơ sau cùng:

"Hắn đã đến. Đã ở. Đã đi

Trống thêm một chỗ trống..."

(Trăng Trong Vịnh Frisco)

Chú-thích

1. Cao Đông Khánh. Lịch Sử Tình Yêu. Garden Grove, CA: Nhân Chứng, 1981. 136 tr.

2. Lửa Đốt Ngoài Giới Hạn: thơ tuyển chọn từ 1976-1996 của 1 người là Cao Đông Khánh. Houston, TX: Tác giả xb, 1996. 314 tr. Phần lớn của tập Lịch Sử Tình Yêuđược in lại trong tuyển tập mới này.

3. Cao Vị Khanh. Lệ Từ Nét Ngang. South Boundbrook NJ: Thư Ấn-quán, 2001. Khúc Đoạn Trường (tr. 11-68), viết theo thể song thất lục bát, 155 đoạn 4 câu.

4. Kiệt Tấn. Việt Nam Thương Khúc. Paris: An Tiêm, 1999. 144 tr. Gồm 3100 câu.

(HQ)

Về ông anh thi sĩ

- Cao Đồng Thạnh -

"Mầy giống thằng Khánh thiệt chớ".
"Tụi em rất quí anh Khánh, nên tụi em cũng rất quí anh như anh Khánh vậy".

Anh em- bạn bè anh Khánh hay chào đón tôi như vậỵ

Thưa, tôi là em anh Khánh tên Cao Đồng Thạnh. Gia tài anh Khánh để lại cho tôi là tình bạn của những người bạn rất bao dung và thành thật vô cùng. Để tưởng niệm anh Khánh, tôi xin kể lại vài sắc thái về cuộc đời của ông anh, trong giới hạn hiểu biết của tôi.

Anh Khánh mắc nợ làm thơ từ hồi mới chập chững vào đời. Lúc đó anh vừa làm thơ mà còn đánh lộn. Còn tôi hễ nghe thằng nào đập ông anh là đi kiếm để trả thù. Tôi còn nhớ là mới vào khoảng đệ lục hay đệ ngũ gì đó, tôi đã nghe anh Khánh ngâm nga những bài thơ của Bùi Giáng, văn Nguyễn Sĩ Tế, rồi tới Nguyên Sa, Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền, T.T-Kh, Tô Thùy Yên, v . . v .

Trong tập thơ Lửa Đốt Ngoài Giới Hạn đã xuất bản, có một bài cho ta thấy vài vận điệu theo lối thơ -- mà tôi nghĩ là -- của Bùi Giáng. Đó là bài "Hồng Hạnh":

hồn em như tranh sơn mài
vào trong ánh sáng mang hài đi ra
hồn anh như đom đóm xa
ra ngoài bóng tối mang hoa đi vào

sao giăng chín ngọt nhánh trời
sông trăng vàng thếp tuyệt vời quê hương

Đây là một trong vài bài đầu tiên mà hình như tôi hay nghe anh Khánh ngâm nga từ hồi còn nhỏ.

"sông trăng vàng thếp tuyệt vời quê hương"

là cảnh sông An Phú Đông dưới ánh trăng vào thời chiến tranh chưa bùng nổ.

"sao giăng chín ngọt nhánh trời"

là hình ảnh của những trái cam, trái quít chín vàng trên cành. Nếu mình nằm dưới tàng cây nhìn lên khi chiều xuống, thì tàng cây chìm dần vào khung trời đêm, còn trái cây chín vàng trên cành lóng ánh trong ánh nắng chiều sẽ biến dần thành sao giăng chín ngọt trên nhánh trời.

Qua tia sáng chập chờn của con đom đóm trong bóng đêm, anh Khánh đã ghi nhận được vài nét tinh hoa của quê hương trong tình thương quê ngoại, tức là làng An Phú Đông với dòng sông lượn quanh qua vườn cây sai trái trong ánh trăng vàng.

"hồn anh như đom đóm xa
ra ngoài bóng tối mang hoa đi vào"

Anh Khánh đã tự ví mình chỉ như một con đom đóm chập chờn đi tìm tinh hoa cuộc đời mập mờ trong đêm tối. Thành ra, trong cái tăm tối thuở thiếu thời, quê hương anh Khánh ghi lại chỉ vài nét chấm phá rất đơn sơ - đó là quê ngoại An Phú Đông và bà chị Cao Hồng Hạnh.

Bà chị trong tuổi dậy thì, bốn thằng em thằng nào cũng thương. Nhớ lại bà chị của tôi thì lúc nào bả cũng trong sáng, ẻo lả như thiếu nữ lóng lánh trên tranh sơn mài.

"hồn em như tranh sơn mài
ào trong ánh sáng mang hài đi ra"

Đối với anh Khánh, thì hễ ai là phái nữ đều là em hết, chị cũng thành em luôn.

Anh Khánh qua Mỹ vào khoảng cuối năm 1966. Trở về Việt Nam năm 1972. Trở qua Mỹ tị nạn khoảng năm 79-80. Đêm anh Khánh đến từ trại tị nạn, tôi ra rước anh Khánh ở phi trường John-Wayne. Ảnh bước xuống máy bay thì chiếc dép bên mặt bị đứt quai. Ảnh tháo bỏ luôn chiếc bên trái, rồi đi chân không lên xe về nhà.
Tôi bảo ảnh đi nghỉ cho khỏe thì ảnh nói: "Không cần, tao ngủ trên máy bay rồị Mầy làm cho tao một ly cà phê đi." Hai anh em nằm nói chuyện luôn tới sáng.

Cũng nhờ đêm đó, tôi mới biết được rằng cái tia sáng mập mờ của con đom đóm ngày xưa đã trở thành ánh sánh rực rỡ. Nhưng lạ là, cái rực rỡ nầy không phải chói chang, mà nó làm cho người đối diện tự nhiên cảm thấy thanh thản, an toàn. Tôi rất ngỡ ngàng, lúc đó, khi nhận thấy ông anh của tôi có được một khả năng trở nên quá ung dung và khả năng phát biểu rất chân thành, không thể tưởng tượng được.

Ảnh kể cho tôi nghe một hôm, hồi bị Cộng Sản cấm cố trong chuồng cọp, "Tự nhiên trong đầu tao sáng rực lên, rồi thì toàn thân tao trở nên nhẹ nhàng thoải mái vô cùng ... bao nhiêu uất ức, bao nhiêu hận thù đều thoát ra khỏi ruột gan, dồn lên đầu, rồi tan biến đi đâu hết." Tôi chợt nghĩ anh Khánh là một trong vài người có thể đã thấu đáo được lòng từ bi hỉ xả của Phật.

Từ đó, tôi bắt đầu chăm chú để rán hiểu những bài thơ của ảnh đưa cho tôi coị Rất lý thú đối với tôi là bài "Tháng Mười Ba." Tại sao lại là tháng mười ba? Hay là ổng muốn nói về tháng mười ba trong một năm nhuần theo âm lịch? Không phải đâu, vì ảnh đã xác định là "Nguyệt ngoài khuyạ Dương li.ch. Gió phong phanh"

Nếu mà không phải là cái tháng mười ba âm lịch, thì thưa ông thầy, vậy chớ cái tháng mười ba gì đây?

Ảnh trả lời như thế nầy:

một tháng nữa em đặt tên tình ái
từng thước cây trên ngàn thước núi non
một tháng trọn vẹn chu kỳ kinh nguyệt
một tháng. Ở ngoài 12 tháng niêm phong

À, thì ra đó là cái tháng mà em gọi tên là tình ái. Lẽ dĩ nhiên cái tháng tên tình ái, ngoài giới hạn lịch lý nầy, không thể đo lường được bằng thời tiết và mùa màng nhưng bằng cây thước của anh trên ngàn núi non của em. Và dĩ nhiên công cuộc đo lường nầy sẽ biến chuyển theo chu kỳ kinh nguyệt của em. Thành ra, anh chàng đo thời gian theo kiểu nầy đôi khi cũng không khỏi bồi hồi, lo lắng ngắm nghía lại cây thước của mình, không biết nó có còn hiệu nghiệm hay không. Nên anh ta mới tự hỏi:

thế 'thì' cây có giữ 'được' nguyên hình nhựa chảy
thiên địa hao mòn lý lục có sao không?

Thực ra cũng không có gì khó hiểu; thiên là đầu và ngực, địa là cổ và bụng đi xuống. Thành thử, thiên địa là thân thể của mình - lỡ nó có hao mòn thì lý lục - nghĩa là lúc lỵ - có sao không?

Nếu mà chúng ta dám bước ra ngoài giới hạn như kiểu anh Khánh, thì quả nhiên sự phân chia giữa khoa học và thơ văn không còn nữa. Vì thời gian là một bằng chứng tương đối - tùy theo bối cảnh của sự đo lường - nghĩa là hoặc từ bên trong, trên cơ thể của mình, hay là từ bên ngoài theo đổi thay của thời tiết. Chúng ta thường trừu tượng hóa cái quan niệm nhân sinh là tượng hình của vũ trụ, như đối với anh Khánh, thì rõ ràng cái quan niệm nầy không có gì là trừu tượng hết, và rất ư là thực tế vô cùng.

Đến đây, thằng em nầy xin thưa với anh. Xin anh yên lòng về với vũ tru.. Anh đã quá lận đận vì phải cặm cụi, miệt mài đốt lửa ngoài giới hạn để soi sáng tình đồng loại trên thế gian nầỵ Sứ mạng của anh sẽ phải hoàn tất, vì còn tụi em. Anh em bạn bè rồi đây cũng sẽ gặp lại nhau trong vũ trụ đó -- ngoài kia.